شرح انسان ایده آل در تذکره الاولیا عطار

پایان نامه شرح انسان ایده آل در تذکره الاولیا عطار

چکیده

موضوع انسان و شناخت او از دیر باز مورد توجه بشر بوده است و هر کدام از مکاتب بر اساس جهانبینی خاص خود تعریفی از انسان ارائه می دهند و کمتر مکتب فکری وفلسفی می توان سراغ داشت که نسبت به موضوع انسان بی تفاوت باشد ؛ زیرا رهایی انسان از سر گردانی بستگی به این مسئله دارد  که او از خود و توانایی ها یش، چه تصویری دارد .به خاطر اهمیّت این موضوع است که اولیای دین خود شناسی را سودمند ترین علوم گفته اند .در طول تاریخ بشری  دانشمندان هر کدام از ادیان الاهی و مکاتب بشری به بحث در مورد این موجود ناشناخته پرداخته اند تا تصویری درست از انسان ، توانایی هایش و کمال او ارائه بدهند . در دین اسلام انسان به عنوان جانشین حق روی زمین معرفی شده است . انسان عالم اکبری است که خداوند در نهادش استعداد هایی  شگفت انگیزی را  به ودیعه نهاده است و به او این فرصت را عطا نموده که استعداد بالقّوه خویش را فعلیّت ببخشد و با پیمودن مسیر کمال به مقامی برسد که بر کائنات فرمانروایی کند . چنین انسانی مراحل کمال را با حرکت از ظاهر جهان و کثرات آن برای رسیدن به جهان وحدت و باطن آن طی می نماید  .اوبا گذشتن از جاده شریعت و پایبندی به اصول آن ، قدم در راه طریقت و خودشناسی می نهد و پس از سیر و سلوک روحانی به حقیقت جان و جهان هستی دست می یابد . در ادب فارسی شعرا و عرفای زیادی به بحث انسان کامل و راه های وصول به کمال پرداخته اند .از این میان عطّار از جمله شاعرانی است که بیشتر آثار او به این مسئله اختصاص دارد .عطّار در پناه روشنایی شمع شریعت به سیر انفسی می پردازد و مراحل طریقت را می پیماید تا به دروازه حقیقت و معشوق حقیقی برسد .و تجارب این سفرهای روحانی را در قالب  مثنوی و به زبان رمز وتمثیل برای جویندگان حقیقت به یادگار گذاشته است .عطّار معتقد است که سالک برای رسیدن به کمال با هدایت پیر هفت مرحله سلوک عرفانی را باید پشت سر گذارد و داشتن شیخ را در این سفر روحانی برای هر طالب حقیقت لازم وضروری می داند . او در تذکرةالاولیا  از برخی از این کاملان نام می برد  .انسان کامل عطّار در تذکرةالاولیا آیینه حق ،قطب عالم ، جامع اسماءالاهی و....است .او کسی است که  خود را متخلّق به اخلاق الاهی نموده است و به مقامی رسیده که در سایه عنایت حق ، قدرت تصرّف بر کائنات را دارد .او در واقع از خود فانی و به حق باقی شده است .و همواره سر تعظیم در مقابل حق تعالی فرو آورده است .

کلمات کلیدی: انسان کامل ، اوصاف ،خلیفةالله ، تذکرةالاولیا  ، عطّار 

مقدّمه:

انسان کامل بودن لذّتی است که کام هر انسان طالب کمال را شیرین می کند وآتش میل به وصال حق را در وجود او شعله ور می کند .«انسان کامل شعر با طراوت سروده حق است که حلاوتش کام درد- مندان را  شیرین می کند .او سفیر عالم ملکوت در مرز غیب وشهادت است تا بذر علم ویقین وعشق را در شوره زار دل بکارد .او رمز آفرینش و تجلّی اسماءالهی و گنجینه این اسماء است که همه را یک جا در خود جمع کرده ،راه یافتن به علم ومعرفت و حقیقت فقط با دستگیری او میسّر می گردد .»(حجازی ،1390: 13)

جست و جوی انسان کامل و پیروی از او ، در طول تاریخ  همواره مورد توّجه تمام ادیان الاهی و مذاهب غیر الاهی بوده است . چرا که انسان فطرتاً کمال جوی است وبرای رسیدن به کمال نیاز به الگویی و راهنمایی دارد تا در سایه اکسیر تعالیم وی مس وجودشان را به طلای مبدّل سازند. «از چنین انسانی  با نام های مختلفی همچون «ارهانت » ،«کیون تسو»، «انسان آزاده » یاد می گردد .»(نصری ، 1376: 4) هر چند که  تعاریف مذاهب غیر الاهی از انسان کامل تاکنون نتوانسته همه جانبه بوده و خواسته بشری را در رسیدن به انسان کامل بر آورده سازد.امّا عنایت الاهی در هر دوره ای چهره درخشانی از این کاملان را به طالبان  حقیقت نشان داده تا به یاری آن راه کمال را طی کرده به وصال کمال مطلق برسند .اسلام ،کامل ترین دین الاهی ، زبیاترین تصویر را از انسان آرمانی در آیات واحادیث ارائه می دهد که این تصاویر همواره بهترین سر مشق برای جویندگان حقیقت می باشد .

در بررسی اجمالی آثار ادبی ملاحظه می شود که «خمیر مایه اصلی تمام انواع ادبی ،توجه به حقایق وارزش هایی است که از فطرت پاک انسانی سر چشمه گرفته اند .و این رمز جاودانگی آثار بر جسته شاعرانی چون فردوسی ، ناصر خسرو ، سنایی،عطّار مولوی ،...است .عطّار نیز در آثار خود سیمای جذّابی از یک انسان آرمان طلب و حقیقت جو نشان می دهد که در پی یافتن حقیقت ،تمام مراحل هولناک راه سلوک را طی می کند و مخاطرات را همچون شهد در کام دل می ریزد ، و تا آن سوی قاف ازلیّت اوج گرفته پروانه وار هستی خود را در آتش عشق سیمرغ حقیقت محو می کند . »(حجازی ،1390 :16)ودر وصال حق خریدار سر دار می شود .