تحقیق دیه متفاوت و کفاره متساوی در فقه امامیه و قانون

پایان نامه برای کارشناسی ارشد M.A رشته الهیات گرایش فقه و حقوق اسلامی موضوع بررسی دیه متفاوت و کفاره متساوی در فقه امامیه و قانون

چکیده

نظام دیات یکی از احکام امضایی اسلام است اما اسلام با شروط و قیود زیادی حدود، مسائل و احکام مربوط به آن را تبیین کرده است. از طرفی موارد تعلق دیه را با دقت معین کرده و قصاص را منحصر در قتل و جرح عمد دانسته است و حتی در قتل و جرح عمد نیز افراد را به عفو و بخشش تشویق می کند. بر اساس قانون مجازات اسلامی ایران و مطابق فتاوای بسیاری از فقیهان شیعه و سنی، دیه زن نصف دیه مرد است. این رای در میان فقها مخالفانی نیز دارد. دلیل عمده گروه اول تصریح برخی از روایات بر نصف بودن دیه زن نسبت به مرد است. گروه دوم نیز با تمسک به اطلاق آیه قرآن و اطلاق برخی از روایات و نیز با تردید در روایات دال بر نصف بودن دیه زن، به تساوی دیه زن و مرد فتوا داده اند. یکی دیگر از جهات مهم در بحث دیه ماهیت حقوقی آن است که آیا پرداخت دیه از باب مجازات است یا از باب ضرر و زیان و خسارتی که به مجنی علیه وارد شده است، یا اینکه دارای هر دو جنبه است و ماهیت دو گانه دارد. با بررسى دلایل و شواهدى که در این مسئله وجود دارد، جاى هیچ شک و تردیدى نیست که تفاوت دیه زن و مرد از احکام قطعى و مسلم اسلام و مورد اتفاق همه مذاهب اسلامى است؛ اما این پرسش همچنان براى بسیارى مطرح است که چرا شارع مقدس دیه زن را نصف دیه مرد قرار داده است؟ در پاسخ باید گفت که پرسش از چرایى تفاوت دیه زن و مرد، پرسش جدیدى نیست و در عصر امامان معصوم علیهم السلام نیز این پرسش مطرح بوده است. در روایت هایى که از امامان معصوم علیهم السلام در این زمینه سؤال شده، محور اصلى پاسخ ها را تعبد نسبت به احکام الهى و پاى بندى به سنت رسول خدا (صلى الله علیه وآله) تشکیل مى دهد که این همان روح شریعت و اساس دین دارى است و بدون آن اسلام و مسلمانى جز ظاهرى توخالى چیزى نخواهد بود. با وجود این، تعبد و تسلیم در برابر احکام شرع، منافاتى با پى جویى از حکمت و فلسفه آنها ندارد؛ زیرا ما معتقدیم که اوامر و نواهى الهى بر مصالح و مفاسد واقعى مبتنى بوده و در همه احکام شرع، منافع بندگان و دفع ضرر از آنها لحاظ شده است.

کلیدواژه ها: دیه، دلیل مجازات، قتل عمد، قتل و جرح، فقه، قانون

مقدمه

در حالی که امروز در سطح بین المللی تلاش گسترده ای برای برقراری تساوی حقوق بین زن و مرد در همه زمینه ها صورت می گیرد و در اسناد بین المللی حقوق بشری بویژه کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان بر لغو و یا اصلاح قوانینی که مقررات تبعیض آمیز علیه زنان دارند تاکید شده است، در قانون مجازات اسلامی ایران که پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی ایران تدوین و تصویب گردیده و در حال حاضر اجرا می شود مقررات متفاوتی نسبت به زن و مرد وجود دارد که هر چند برخی از آنها نسبت به زن جنبه حمایتی دارد ولی برخی هم به ظاهر تبعیض آمیز به نظر می رسد و جا دارد که مورد بحث و تجزیه و تحلیل و نقادی قرار گیرد و بخصوص چون این مقررات بر اساس مبانی اسلامی و موازین فقهی تنظیم شده، لازم است این مبانی مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد و احیانا نظریات اصلاحی جدیدی ارائه گردد.

نظام دیات یکی از احکام امضایی اسلام است اما اسلام با شروط و قیود زیادی حدود، مسائل و احکام مربوط به آن را تبیین کرده است. از طرفی موارد تعلق دیه را با دقت معین کرده و قصاص را منحصر در قتل و جرح عمد دانسته است و حتی در قتل و جرح عمد نیز افراد را به عفو و بخشش تشویق می کند. از طرف دیگر در قتل و جرح شبه عمد و خطای محض نیز چیزی که باید پرداخت شود، مدت پرداخت، مسئول پرداخت و دیگر مسائل آن را بیان و تبعیضات و نابرابریها را حذف کرده است. فقط در موارد خاصی مانند اختلاف به حسب جنس، یا دین و عقیده، به خاطر مصالح اجتماعی تفاوت در دیه را پذیرفته است.بنابراین در این پژوهش دانشگاهی پدیده وجود تفاوت مبنایی در دیه زن و مرد به صورت علمی مورد بررسی وکنکاش قرار گرفته ونتایج مفیدی ارایه گردیده است.

فهرست مطالب تحقیق

چکیده

مقدمه

الف) بیان مساله

فصل اول

دیه و ماهیت آن

مفهوم دیه

معنی لغوی و اصطلاحی دیه

تعریف دیه در حقوق ایران

دیه مجازات ( کیفر ) است یا خسارت (غرامت )

کفاره و مفهوم آن

مفهوم لغوی کفاره

مفهوم کفاره در اصطلاح

کفاره در معنای اعم

کفاره در معنای اخص

کفاره در آیینه ی قرآن

فقه

فقه در اصطلاح

فقه در اصطلاح علما

فقه در قرآن و روایات

معنای لغوی قانون

قانون در زبان عربی

قانون در زبان فارسی

معنای اصطلاحی قانون

فصل دوم

دیدگاه فقهای امامیه در مورد دیه

اقوال فقهای امامیه درباره میزان دیه زن و مرد

ادله قایلین به تساوی دیه زن و مرد

استناد به روایات

استناد به عمومات و اطلاقات سایر آیات و روایات غیر از باب دیه

روایات

نقد روایات دسته اول

روایات دسته دوم

نقد روایات دسته دوم

روایات دسته سوم

نقد روایت دسه سوم

نقد روایت دسته چهارم

اجماع

وجوه عقلی و استحسانی

پائین بودن ارزش زن در مقابل مرد:

پایین تر بودن نقش زن در اوضاع و شرایط اقتصادی

روایات دسته اول

اجماع

عدم تساوی نقش زن و مرد در بحث اقتصادی

گفتمان قائلین به تساوی دیه زن و مرد

قرآن کریم

روایات گفتمان قائلین به تساوی دیه زن و مرد

دیدگاه حقوقدانان در مورد ماهیت دیه

تفکیک ماهیت دیه یا ماهیت دوگانه دیه

طرفداران تفکیک در ماهیّت دیه و دلایل آنها

طرفداران ماهیّت دوگانه دیه و دلایل آنها

ماهیت حقوقی دیه

نظریه خسارت دانستن ماهیت دیه

دیه عوض حق حیات و حق تمتع عضو است

دیه عوض درد و رنج و به نوعی عوض خسارت معنوی است

دیه عوض مطلق خسارات جسمی است

ایرادات وارد بر نظریه خسارت دانستن ماهیت دیه

موارد اشتراک

موارد اختلاف

نظریه مجازات دانستن ماهیت دیه

ایرادات وارد بر نظریه مجازات بودن ماهیت دیه

طرفداران دیدگاه مجازات بودن دیه

دلایل طرفداران دیدگاه مجازات بودن دیه

موارد اختلاف و اشتراک دیه با مجازاتهای مالی

نظریه مختلط و دو گانه دانستن ماهیت دیه

دلائل نظریه مختلط بودن ماهیت دیه

اقسام دیه در نظام حقوقی ایران

فصل سوم

احکام و اقسام کفاره در نگاه قرآن

کفارات مربوط به حج

کفاره ی صید در حال احرام

کفاره ی ظِهار

کفاره ی روزه

کفاره ی نقض قسم

کفاره ی قتل

حکمت و فلسفه ی کفاره در قرآن

پیامد ایمان زایی و پنددهی کفاره

فساد زدایی

دیدگاه قرآن کریم

نتیجه گیری

پیشنهادات

منابع